De varensvaren (Pteridium aquilinum) is groot, mooi en opvallend. Het groeit wereldwijd, behalve aan de polen en in woestijnen. Hij koloniseert vooral graag verzwakte locaties, bijvoorbeeld verstoorde heide- en heidegebieden, waar hij snel dominant wordt en de normale vegetatie verdringt. Als het optimale omstandigheden en voldoende vocht vindt, kan het hele landschappen overwoekeren, zoals te zien is in Schotland en Ierland.
Bracken – een ambitieuze plant
Hij bereikt dit via verschillende strategieën: Alles eromheen wordt overschaduwd door zijn sterke bladeren, zodat er weinig kracht over is om te groeien. Het scheidt ook chemische stoffen af die voorkomen dat andere planten ontkiemen en vormt een dikke laag strooisel die niet alleen slecht afbreekt, maar ook verdicht en zo de bodem verandert (zwerfafvalophoping). En het vormt een vertakte wortelstok die in de grond kruipt en heel groot en oud kan worden. Er zijn wortelstokken gevonden die langer zijn dan 50 meter en ouder dan een millennium(!).
Dus als je varens vrij in de tuin plant, is de kans groot dat dit de biodiversiteit net zo aanzienlijk zal verminderen als in het wild. Slechts een paar soorten die overal zo groeien, kunnen zich staande houden naast de varens.
Let op
Brakern is giftig
Als je kinderen hebt, hoort de varensvaren om een andere reden niet thuis in de tuin: de hele plant is giftig. Vooral de jonge bladeren hebben het hoogste ptaquilosidegeh alte en de wortelstokken bevatten thiaminase I. Dit zijn de twee stoffen die niet alleen giftig zijn, maar ook kankerverwekkende eigenschappen zouden hebben. Er is ook aangetoond dat in de gebieden van de VS, Japan en Nieuw-Zeeland, waar de varensvaren jong als wilde sla wordt gegeten, er een verhoogde incidentie is van slokdarmtumoren en maagkanker.
De volwassen plant produceert dan nog een paar gifstoffen, het spectrum beslaat een halve pagina van een farmaceutische handleiding. Dienovereenkomstig manifesteert vergiftiging bij verschillende diersoorten zich door verschillende symptomen, die allemaal meer dan onaangenaam zijn. Slechts een halve kilo jonge varensbladeren kan het leven van een volwassen koe ernstig in gevaar brengen; het is moeilijk voor te stellen hoe weinig een klein kind moet consumeren. Overigens moet het inademen van de sporen ook koste wat het kost worden vermeden, omdat hierdoor thiaminase wordt opgenomen.
Vechten tegen varens
Daarom zijn varens in de landbouw altijd bestreden; in het verleden werden zeer giftige herbiciden gebruikt, die tegenwoordig niet meer zijn toegestaan. Het wordt niet aanbevolen om de huidige herbiciden te gebruiken: er bestaat niet alleen angst voor bijwerkingen op levende wezens en andere tuinplanten, ze kunnen vaak niets tegen de varens doen en er kan vaak een extreem snelle herkolonisatie van de gebieden worden waargenomen. Als u toch chemicaliën wilt gebruiken, moet u eerst nagaan of de producten die op grond van de Plantenbeschermingswet voor gebruik in de tuin zijn goedgekeurd, daadwerkelijk tegen varens werken.
In kleine gebieden wordt het met de hand uittrekken aanbevolen, maar in ieder geval moet u beschermende kleding en een ademhalingsmasker dragen vanwege de giftige effecten van de varens. Als het gebied groot is, zullen meerdere gecombineerde maatregelen het doel bereiken:
- Maaien in juni, wanneer de bladeren zich net beginnen te ontwikkelen, en eind juli. Na het maaien moet het gebroken strooisel worden verwijderd, hierdoor worden enkele wortelstokken verwijderd en worden de resterende wortelstokken verzwakt, zoals mulchen, waar de varensvaren snel van herstelt. Het mag onder geen enkele omstandigheid worden afgebrand, dat lijkt dit aan te moedigen.
- Alle bladeren die na deze maatregelen nog verschijnen, worden afgebroken en het breekpunt wordt bestrooid met zout. Het afbreken van de bladeren (herhalen als er een nieuwe komt) remt de toevoer van voedingsstoffen ernstig. Omdat de plant ook gedwongen wordt nieuwe bladeren te laten ontkiemen, wordt ook de wortelstok verzwakt. De controlevariant met zout werd uitgeprobeerd in het Zwarte Woud en zou volgens de traditie de verzwakking moeten bevorderen. Omdat de varens van zure grond houden, kun je hem het leven ook moeilijker maken met een flinke dosis kalk.
Als je nog steeds fan bent van de indrukwekkende plant, kun je hem bijvoorbeeld in een pot bewaren. Er zijn echter nog veel meer ongevaarlijke varensoorten die de tuin kunnen verfraaien, bijvoorbeeld de hertstong- en struisvogelvaren, de bruingesteelde gestreepte varen, de damesvaren of de gewone wormvaren. Voor een speeltuin zijn ze echter ook niet geschikt, aangezien alle varens giftige planten zijn.
Verspreiding, uiterlijk en bloeitijd
De varens (Pteridium aquilinum) is de meest voorkomende varensoort en de enige die in Duitsland voorkomt. Hij verspreidt zich ondergronds via zijn wortels, de wortelstokken, waardoor hij zelfs slechte tijden kan overleven. Hierdoor kan het zich wijd verspreiden en andere planten verdringen. Dit kan vooral problematisch zijn in bossen.
De varensvaren bloeit in de nazomer en vormt vanaf juli sporen aan de onderkant van de bladeren, die door de wind worden verspreid, zodat de plant zich naar verre oorden kan verspreiden. Het heeft lichtgroene bladeren die in een boog naar beneden hangen en aan de randen licht gekruld zijn. De vorm van de stengels met deze bladeren doet enigszins denken aan een vliegende adelaar, vandaar dat deze plant zijn naam kreeg.
De varens als sierplant
Ondanks de giftigheid van deze plant wordt de varensvaren aangeboden als sierplant voor tuinen. Zelfs in een natuurlijke tuin mag hij echter alleen worden geplant met een wortelbarrière om ongecontroleerde verspreiding te voorkomen. Hij is geschikt voor vochtige grond en kan goed gecombineerd worden met andere planten, vooral bloeiende planten. De beste tijd om varens te planten is de lente.
