Mangrovebomen gedijen daar waar de levensomstandigheden dodelijk zijn voor gewone boomsoorten: onder de brandende zon, met wortels in zuurstofarme en onstabiele modder, en vaak ondergedompeld in zout zeewater. Ze worden blootgesteld aan de voortdurende verandering van de getijden en bieden waardevolle leefgebieden voor honderden soorten land- en zeeleven. Mangrovebossen langs de kusten van tropische gebieden en beschermen tegen verwoestende overstromingen.
Wat zijn mangroven?
“De” mangroveboom bestaat niet, omdat de term “mangrove” verwijst naar tropische kustbossen die uit verschillende boom- en struiksoorten bestaan. Er zijn wereldwijd ongeveer 70 verschillende groenblijvende soorten mangrovebomen, waarvan er vele niet eens tot dezelfde plantenfamilies behoren. Maar ze hebben één ding gemeen: ze gedijen in extreme levensomstandigheden die dodelijk zijn voor de meeste andere bomen:
- hoge zoutconcentraties
- modderige, overstroomde en onstabiele grond
- in het invloedsgebied van sterke getijdenstromingen
De struiken en bomen hebben zich perfect aangepast aan deze veranderlijke omstandigheden door speciale fysiologische processen en structuren te ontwikkelen.
Desalniettemin is het een kwetsbaar ecosysteem waarvan de ontwikkeling en het voortbestaan een groot risico lopen door menselijk ingrijpen.
Aanpassing aan een extreme habitat
Zonder hun karakteristieke overlevingsstrategieën zouden mangroven geen kans hebben in hun oorspronkelijke habitat. De verschillende soorten hebben strategieën ontwikkeld om de hoge zoutconcentraties te compenseren. In principe kunnen de bomen in twee groepen worden verdeeld: De eerste heeft klieren ontwikkeld die ervoor zorgen dat het door de wortels opgenomen zout via de bladeren kan worden uitgescheiden. De tweede groep daarentegen slaat het zout op in de sappige bladeren, verdunt de concentratie door een verhoogde wateropname en laat uiteindelijk de bladeren vallen.
Roots
De wortels van conventionele bomen hebben doorlatende grond nodig die het ondergrondse systeem van voldoende zuurstof voorziet. Mangrovewortels daarentegen kunnen niet “ademen” omdat de ondergrond geen of zeer weinig zuurstof bevat. Regelmatige overstromingen met zee- of brakwater (een mengsel van zout en zoet water) doen daarbij de rest. Speciale ademhalingswortels zorgen er nog steeds voor dat de boomwortels zuurstof kunnen opnemen, doordat de voor water ondoordringbare lenticellen, de fijnste wortelporiën, tijdens eb zuurstof kunnen filteren. Dit wordt verbruikt tijdens de daaropvolgende overstromingen, waarbij de plant niet actief kan ademen.
Reproductie
Het derde probleem is de onstabiele grond, waardoor het eigenlijk onmogelijk is om stevig te ankeren. Bovendien dreigen de voortdurende getijdenbewegingen ook de bomen weg te spoelen. Speciale steltwortels ondersteunen de boomwortels en zorgen ervoor dat ze bestand zijn tegen constante mechanische belasting. Veel mangrovesoorten verzekeren hun voortplanting onder deze omstandigheden door hun zaden te laten ontkiemen op de moederboom - en de drijvende zaailing kan op het water drijven totdat hij een geschikte locatie vindt om te wortelen. In dit geval vindt de vorming van wortels en bladeren extreem snel plaats.
Voorkomen en verspreiding
Mangroven gedijen in warme en regenachtige tropische kustgebieden en zijn vooral te vinden langs de Midden- en Zuid-Amerikaanse, Afrikaanse, Indiase en Zuidoost-Aziatische zeekusten. Omdat ze afhankelijk zijn van kalm water binnen de getijdenstromingen, ontstaan de typische mangrovebossen vooral in de monding van grote rivieren, in de zee achter koraalriffen en in baaien.
De bomen gedijen alleen in tropische gebieden met een watertemperatuur van meer dan 20 graden Celsius het hele jaar door, en het klimaat zou het hele jaar door hetzelfde moeten blijven. De warmte van de lucht is daarentegen niet cruciaal voor de verspreiding en vestiging van mangroven.
Ecologie en economisch belang
Mangrovebossen vormen een uniek, zeer gevoelig ecosysteem dat een beschermde habitat biedt voor talloze land- en zeedieren. Honderden soorten vissen, reptielen, amfibieën, week- en schaaldieren hebben hier hun broedplaatsen, waar ook de kustbewoners van profiteren: mensen die traditioneel van de visserij leven, jagen het liefst in de mangrovebossen. De bovenste verdiepingen van de bomen zijn daarentegen gereserveerd voor typische landbewoners zoals vogels en reptielen – zoals slangen. Als de mangroven worden gekapt, verliezen de aan dit ecosysteem aangepaste soorten hun leefgebied en verdwijnen ze ook.
Bovendien beschermen de mangroven, waarvan sommige enorm zijn, de kustgebieden, stabiliseren ze de bodem en voorkomen ze bodemerosie. De bossen voorkomen ook ernstige overstromingen in kustgebieden, vooral tijdens de regenseizoenen. De bevolking gebruikt het mangrovehout ook als brandstof en voor het bouwen van huizen. Last but not least gedijen hier planten met eetbare vruchten en waardevolle geneeskrachtige planten.
Vernietiging van mangrovebossen
Mangrovebossen worden al tientallen jaren op grote schaal gekapt - bijvoorbeeld om gewilde eigendommen direct aan het strand te kunnen bouwen. Verder wordt het gebruikt voor de kweek van garnalen of garnalen, waardoor de daarvoor misbruikte mangroven afsterven door vervuiling door chemicaliën en medicijnen. Het land is vervolgens tientallen jaren vervuild en kan niet meer worden herbebost.
In sommige landen – zoals Thailand – is ongeveer een vijfde van de mangrovevernietiging te wijten aan de industriële garnalenkweek. De effecten zijn duidelijk zichtbaar: niet alleen nemen de opbrengsten van de kustvisserij sterk af, stormvloeden en andere overstromingen treffen de kusten ongehinderd en veroorzaken duizenden doden. Sommige landen zoals Vietnam, Thailand en Maleisië proberen dit nu tegen te gaan en promoten steeds vaker herbebossingsprojecten.
De meest voorkomende mangrovesoorten
Mangrovebomen vormen geen apart geslacht, maar behoren tot verschillende plantenfamilies die zijn toegewezen aan de angiospermen (Magnoliophyta).
Rode mangrove (Rhizophora-mangel)
Deze mangroveboom is waarschijnlijk de meest bekende. Het wordt vaak aangetroffen langs de Amerikaanse kust tussen Florida en Brazilië en in West-Afrika. Deze zeer dominante soort verdringt zelfs andere mangroven en is extreem robuust en aanpasbaar.
Tip:
Als je mangroven als kamerplant of in een aquarium wilt kweken, moet je deze relatief eenvoudig te kweken soort proberen. Onder de juiste omstandigheden vertoont de Rhizophora-mangel ook dwerggroei en blijft hij aantrekkelijk klein.
Zwarte mangrove (Avicennia germinans)
Dit type mangrove, dat tot de acanthusfamilie (Acanthaceae) behoort, vormt samen met de rode en witte mangroven vaak grote bossen langs de Amerikaanse en West-Afrikaanse kusten.
Oosterse mangrove (Bruguiera gymnorhiza)
Deze soort wordt soms ten onrechte de ‘Caribische mangrove’ genoemd en komt uitsluitend voor in West-Afrika, Azië, Australië en Oceanië. Hij dankt zijn naam aan zijn oorspronkelijke verspreidingsgebied in het Midden-Oosten, waar hij al tientallen jaren uitgestorven is.
Gestylede mangrove (Rhizophora stylosa)
Deze soort is nauw verwant aan de rode mangrove en komt vooral voor langs de Indische en Pacifische kust, van India tot Samoa. Rhizophora stylosa dankt zijn naam aan de uitgesproken steltwortels, die zorgen voor stabiliteit in modderige grond.
Witte mangrove (Laguncularia racemosa)
De witte mangrove is het enige type mangrove dat behoort tot de plantenfamilie Combretaceae. Het komt oorspronkelijk uit de Amerikaanse en West-Afrikaanse kusten.
Grijze mangrove (jachthaven van Avicennia)
Deze mangrove wordt ook wel de ‘Witte Mangrove’ genoemd, maar komt oorspronkelijk uit de oostkust van Afrika en langs de zeekusten van Azië en Australië. Het heeft het grootste verspreidingsgebied van alle mangrovesoorten.
Nipa palm (Nypa fruticans)
Mangroven vormen niet alleen boom- of struikvormige groeivormen, er zitten ook palmbomen tussen. Hoewel deze een houtachtige stam hebben, worden ze niet als bomen beschouwd. In plaats daarvan vormen ze hun eigen groep omdat hun stam, in tegenstelling tot ‘echte’ bomen, niet dik wordt. De nipapalm met zijn karakteristieke, grote bladeren komt alleen voor in Zuidoost-Azië.
De mangrove als kamerplant
Onder bepaalde omstandigheden kunnen sommige mangrovesoorten worden gekweekt als potplant of als onderdeel van een zoet- of zoutwateraquarium. In hun natuurlijke habitat bereiken veel mangrovebomen een hoogte tussen de 25 en 30 meter en een leeftijd tot 100 jaar. Onder ongunstige groeiomstandigheden en in “gevangenschap” blijven de meeste bomen echter dwergachtig. Bovendien kan elke sterke groei gemakkelijk onder controle worden gehouden door regelmatig te snoeien, zodat de plant niet te groot wordt en zijn groeilimiet overschrijdt.
Vereisten
Om ervoor te zorgen dat de mangroveboom niet binnen zeer korte tijd sterft, moet aan de volgende voorwaarden worden voldaan:
- Luchttemperatuur het hele jaar door tussen 25 en 30 °C
- Watertemperatuur het hele jaar door minimaal 20 °C
- sommige soorten hebben tussen 24 en 26 °C nodig
- Bodemtemperatuur het hele jaar door tussen 23 en 25 °C
- Vochtigheid tussen 60 en 80 °C
- 10 tot 12 uur verlichting per dag
- kunstmatige verlichting absoluut noodzakelijk
- gebruik speciale mangrovegrond en kunstmest!
Deze informatie geldt voor alle mangroven die in potten of aquaria kunnen worden gekweekt.
Mangroven kweken in potten
Gezien de vereiste omstandigheden zullen slechts enkele enthousiastelingen hun mangrove op de vensterbank kunnen cultiveren. Met name de luchtvochtigheid en temperatuur zullen het hele jaar door moeilijk te handhaven zijn.
Mangrovecultuur in het aquarium of terrarium
Daarom wordt het kweken in een beter controleerbaar zoet- of zoutwateraquarium of tropisch terrarium aanbevolen. Het substraat mag niet uit organisch materiaal bestaan, maar uit anorganisch materiaal zoals zand of grind. Mangroven die op deze manier worden onderhouden, gedijen ook goed in hydrocultuur.
