Orchideeën behoren tot de meest populaire kamerplanten en worden vaak cadeau gegeven vanwege hun verscheidenheid en pracht aan bloemen. Iedereen die bijzonder mooie exemplaren bezit en deze wil kruisen, kan in de verleiding komen om ze zelf te vermeerderen, ondanks het grote aanbod op de markt. Hobbytuiniers worden echter geconfronteerd met enkele moeilijkheden en eigenaardigheden. Het zaaien en kweken van orchideeënzaden kan nog steeds succesvol zijn als je rekening houdt met een paar hints en tips.
Bevruchting en spermacollectie
Zelf orchideeën kweken kan een grote uitdaging zijn en compleet nieuwe creaties opleveren, maar de moeilijkheden beginnen bij de bemesting. Als een bloem zichzelf zou bevruchten, zou het resultaat een gebrek aan zaadvorming zijn of zaden die niet kunnen ontkiemen. Door hun structuur zijn de bloemen dus beschermd tegen zelfbevruchting. Dit maakt handmatige bestuiving moeilijker. Bovendien mogen alleen stuifmeel of pollinia, zoals ze ook bij orchideeën worden genoemd, van andere bloemen of, beter nog, een andere orchidee van dezelfde soort worden gebruikt. Ze hoeven niet noodzakelijkerwijs tegelijkertijd te bloeien, maar de pollinia moet wel op het juiste moment worden verkregen. De verzameling en opslag van Pollinus is als volgt:
- Afhankelijk van het type orchidee moeten hobbytuiniers eerst gedetailleerd kijken naar de structuur van de bloem. De pollinia zitten onder een kapje, de zogenaamde helmknopkap. De pollinia bestaan uit twee gele, bolvormige stuifmeelpakketjes die met korte steeltjes met elkaar verbonden zijn.
- Voor een succesvolle verzameling van orchideeënpollen zou de bloem drie tot vier dagen open moeten zijn.
- De helmknop wordt vervolgens voorzichtig van de bloem verwijderd met een tandenstoker of een puntig pincet. Het kan voorkomen dat de pollinia zich eraan hechten en direct worden verwijderd. In dit geval wordt het stuifmeel eenvoudig verwijderd met een tandenstoker of wordt de dop eraf getrokken met een pincet.
- Als een orchidee niet onmiddellijk kan of mag worden bevrucht, worden de pollinia in een luchtdichte verpakking geplaatst en ingevroren totdat ze worden gebruikt.
Zaadcapsule
Dit is natuurlijk nog maar de eerste stap, want het stuifmeel moet nog op het stigma terechtkomen voor zaadvorming. Dit is bij iedere orchideebloem te herkennen doordat deze de vorm heeft van een kanaal en naar de eierstok leidt. Bij sommige orchideeënsoorten is het ook bedekt met een kleverige vloeistof. Om een zaadcapsule te vormen, moet de bemesting ook met de hand worden uitgevoerd. De instructies laten zien hoe u dit moet doen:
- Op de derde of vierde dag nadat de bloem opengaat, wordt het stigma voor het eerst gelokaliseerd. Als u niet zeker weet waar het is, kunt u dit bij een speciaalzaak navragen of de betreffende afbeeldingen gebruiken om uw zoekopdracht te vergemakkelijken.
- De pollinia - in het geval van de diepvriesvariant uiteraard vooraf ontdooid - worden óf gescheiden óf als dubbele verpakking op de stempel geplaatst. Ook hier helpen houten tandenstokers of een puntig pincet.
- Ter bescherming kan de geprepareerde bloem worden afgedekt met een transparant zakje. Dit is echter meestal niet echt nodig.
Zodra deze stap is voltooid, is geduld vereist. Afhankelijk van de orchidee kan het twee tot negen maanden duren voordat de daadwerkelijke bevruchting heeft plaatsgevonden en de pollinia met het stigma zijn meegegroeid. Het is een goed teken als de betreffende bloem na het meten snel verwelkt en de eierstok dikker wordt.
Tip:
Als alternatief voor het zelf verzamelen van zaden, kun je deze ook kopen bij speciaalzaken of online. Er zijn ook particuliere orchideeënliefhebbers die zaden kunnen weggeven of ruilen.
teelt
Als de bevruchting succesvol is, verschijnen er zaadcapsules op de orchidee. Deze vallen na rijping vanzelf af en kunnen vervolgens worden gebruikt voor het daadwerkelijk winnen van zaden en zaaien. Na het openen van de capsule zijn er verschillende methoden beschikbaar. Bij elke teeltvorm moet echter met een aantal factoren rekening worden gehouden:
- Substraat, alle hulpmiddelen en vaten moeten worden gesteriliseerd, bijvoorbeeld met kokend water (uitzondering is de teelt op substraat)
- Bij alle handelingen moeten wegwerphandschoenen worden gedragen
- Kraan- of regenwater kan ziektekiemen en schadelijke stoffen bevatten, dus gebruik alleen gedestilleerd en gekookt water
- De zaadcapsule zelf moet vóór opening worden gedesinfecteerd met waterstofperoxide
De reden voor deze schijnbaar al te voorzichtige aanpak is te wijten aan de bijzondere kenmerken van orchideeënzaden. Deze hebben geen voedingsreserves zoals andere zaden. Ze kunnen daarom alleen ontkiemen als ze kunstmatig van voedingsstoffen worden voorzien of in symbiose leven met een speciale schimmel die voor hen voedingsstoffen uit het substraat afbreekt. Tijdens deze fase zijn ze echter zeer kwetsbaar en kunnen ze in zeer korte tijd worden beschadigd of overwoekerd door andere schimmels, ziektekiemen en ziekteverwekkers.
Steriele werkbank
De veiligste manier om orchideeën uit zaden te kweken is op een steriele werkbank. Hier worden de zaden beschermd tegen vreemde ziekteverwekkers en voorzien van voedingsbodem - net als in het laboratorium. Voor particulier huishoudelijk gebruik en voor leken is de inspanning echter eenvoudigweg buitenproportioneel en het zaaien van zaden in een steriele werkbank wordt daarom niet aanbevolen.
Op substraat
De meest natuurlijke en gemakkelijkste manier van kweken is direct naast de moederplant zaaien. Het substraat wordt goed bevochtigd en de zaden worden erop geplaatst. De kans dat de benodigde schimmel al in het substraat aanwezig is, is groot. Het substraat mag echter niet uitdrogen of uitdrogen. Om de juiste luchtvochtigheid te bereiken raden wij aan de orchidee in een binnenkas te plaatsen en regelmatig te besproeien.
Groeien op schors
Het enige dat je nodig hebt om op schors te groeien, is een stuk schors. Dit wordt eerst met kokend water gegoten en gesteriliseerd. Ga dan als volgt te werk:
- Om ervoor te zorgen dat de schors de nodige schimmel draagt, moet deze ongeveer twee weken worden bedekt met het substraat van de moederplant of direct in de top ervan worden geplaatst.
- Vervolgens wordt de schors in gedestilleerd water geplaatst of ermee besproeid om hem zacht te maken. Ze kan druipnat zijn.
- De orchideezaden worden erop gezaaid voor de teelt.
- Het op deze manier bereide stuk schors wordt in een binnenkas of in een voldoende grote glazen container geplaatst en afgedekt.
- Zodra er droge plekken op de schors verschijnen, moet deze opnieuw met water worden besproeid.
Theedoekmethode
De theedoekmethode kan met of zonder doek worden uitgevoerd, maar kost in het begin wat moeite. De instructies laten zien hoe het kan werken:
- Een kleipot en een nieuwe theedoek, evenals veenmos en boomvezels worden gesteriliseerd met kokend water.
- De ene helft van de mos- en boomvezels wordt in de pot gedaan, de andere helft wordt in een doek gewikkeld en op het substraat geplaatst. Het oppervlak van de stof moet met de gladde kant naar boven liggen, dus zonder kreukels.
- Het op deze manier bereide vat wordt in een kom of op een onderzetter geplaatst. De oppervlakken worden besproeid en de kom wordt gevuld met water.
- Een paar verse wortelpunten worden uit de moederplant gesneden en op de stof geplaatst.
- Ten slotte worden de orchideezaden tussen de wortelpunten geplaatst en wordt de container afgedekt met een glasplaat.
Na deze voorbereidingen wordt er eenvoudigweg water aan de kom toegevoegd als deze uitdroogt. Als de doek droog lijkt op het oppervlak, kan deze ook worden besproeid.
Tip:
Naast de voorgestelde methoden zijn er ook speciale kweeksets voor orchideeën in de winkels te vinden.
Duur en nazorg
Het kan een paar weken of maanden duren voordat de zaden zich daadwerkelijk tot zaailingen ontwikkelen. Pas als ze duidelijk blad vertonen, kunnen ze voor het eerst worden besproeid met sterk verdunde orchideeënmest. Om dit te bereiken moeten de orchideeën altijd bij normale kamertemperatuur worden gekweekt. De vers gekiemde scheuten kunnen niet of slecht tegen schommelingen. Als de jonge planten enkele centimeters hoog zijn en meerdere bladeren hebben, kunnen ze langzaam worden gespeend van de constant hoge luchtvochtigheid. Vervolgens kan de zorgvuldige scheiding en overdracht naar normaal orchideeënsubstraat plaatsvinden. Je krijgt dan dezelfde verzorging als de moederplant.
Conclusie
Zelf orchideeën kweken is niet gemakkelijk of snel, maar het kan een waardevolle onderneming zijn. Iedereen die hierbij betrokken raakt, moet echter weten dat het doorzettingsvermogen en veel zorg vereist - tenminste bij de voorbereiding.
