Naarmate de tijd de winter nadert, heeft de natuur kikkers en padden uitgerust met een beschermingsmechanisme waarmee ze het koude seizoen kunnen overleven zonder dood te vriezen of te verhongeren door gebrek aan voedsel. Dit automatische mechanisme zorgt ervoor dat ze in winterslaap gaan, zoals bij de meeste amfibieën het geval is. Om ze ongestoord te laten overwinteren en hoe je ze een optimale overwinteringservaring kunt geven, moet je het volgende weten over kikkers en padden in de winter.
Overwintering
Kikkers en padden zijn koudbloedige dieren die zich aanpassen aan de buitentemperatuur. In de koude winter da alt hun lichaamstemperatuur tot bijna 0 graden Celsius en vallen ze in winterslaap. Hiervoor hebben ze een veilige plek nodig waar ze onbeschadigd de winter kunnen doorstaan. Kikkers en padden geven in principe de voorkeur aan vochtige tot natte gebieden, zoeken afhankelijk van de soort een vochtige plek in de grond of overwinteren onder water in vijvers en rivieren.
Dit laatste is mogelijk omdat ze een specifieke manier van ademen hebben waardoor ze zelfs onder water voldoende zuurstof kunnen opnemen. De meest geschikte plaatsen om te overwinteren zijn die waar ze ongestoord en beschermd tegen mogelijke “vijanden” de winter kunnen overleven.
Winterverdoving
Zodra de buitentemperatuur consequent onder de 10 graden Celsius da alt, begint het lichaam van de kikker en de pad in een winterslaap te raken. Deze temperaturen zijn doorgaans te verwachten tussen half oktober en half maart. Gedurende deze tijd zul je de Quakers helemaal niet of slechts zelden meer zien of horen.
De basisvereiste om te overleven in de kou is dat de lichaamstemperatuur gelijkmatig da alt met de omgevingstemperatuur. Dit is nodig om de stofwisseling langzaam te verlagen en ook alle andere orgaanfuncties zoals ademhaling en hartslag vrijwel tot stilstand te brengen. Verplaatsen is dan niet meer mogelijk.
Als de temperatuur in de winter weer boven de 10 graden Celsius da alt, eindigt de winterstijfheid in deze periode en worden Quakers weer wendbaar. Als de buitentemperatuur weer da alt, gaan ze weer in de winterslaap. Het kan gebeuren dat ze tijdens het winterseizoen verschillende keren door de tuinen springen en in de winter stijf worden als de temperatuur weer da alt.
Hoewel deze dieren koude en fysieke bescherming tegen de winterslaap krijgen, kunnen ze niet goed omgaan met temperaturen onder de 0 graden Celsius. Het verlagen en aanpassen van de lichaamstemperatuur is doorgaans alleen mogelijk tot 0 graden Celsius als deze amfibiesoort wil overleven. Als de buitentemperatuur en dus de lichaamstemperatuur hieronder da alt, stopt het lichaam met alle stofwisselings- en orgaanfuncties. Het dier sterft. Slechts enkele uitzonderingen overleven korte tijd temperaturen onder het vriespunt.
Eten
Vanwege de immobiliteit tijdens de winterslaap hebben deze amfibische dieren geen voedsel nodig om hen van dagelijkse energie te voorzien, aangezien het lichaam in de ongestoorde winterslaap nauwelijks energie verbrandt, vooral omdat ze niet op zoek kunnen gaan naar voedsel vanwege de onvermogen om te bewegen. Om de winter door te komen en het lichaamssysteem toch in leven te houden en, vooral na de winterslaap, voldoende energie te hebben om de kikkers en padden uit de winterslaap te bevrijden, eten ze in de herfst voldoende voedsel.
In bijzonder lange, koude winters is het ‘wintervet’ dat je eet vaak niet genoeg. Sommige dieren slagen er dan in om uit de winterslaap te ontsnappen, maar nu niet meer. Het is daarom vooral belangrijk dat de kikker en pad tijdens de winterperiode niet gestoord worden. Verstoringen zouden het dier extra energie kosten, die ze aan het einde van het ijskoude winterseizoen misschien missen en ze zouden niet langer levend uit de winterslaap kunnen komen.
Landoverwintering
De meeste kikkersoorten geven de voorkeur aan een gat in de grond, terwijl padden in de winter tijdens hun verdoving gedijen in een composthoop. In tegenstelling tot veel andere diersoorten heeft de kikker of pad in de wintermaanden geen nest nodig. Ze duiken eenvoudigweg naar beneden, maken zich klein en bieden overal bescherming door over het algemeen altijd naar dezelfde plaatsen met beschermende attributen te zoeken.
Het is ook belangrijk om een “beschutting” te hebben die beschermt tegen vorst en ijzige wind, waaraan deze amfibiesoort anders zou worden blootgesteld en die het risico op bevriezing tot een maximum zou verhogen bij temperaturen onder het vriespunt.
Naast de composthoop voor padden zijn de favoriete overwinteringsplaatsen:
- Vochtige gaten in de grond of holle systemen van muizen of moedervlekken
- Gebieden met boomwortels
- Spleten
- Ondergrondse ruimtes onder stenen paden
- In boomholten
- Onder vochtig hout of takken
- Onder stapels bladeren
Wateroverwintering
De waterkikker, verschillende soorten vijverkikkers en de gewone kikker overwinteren voornamelijk in waterlichamen als ze de kans krijgen. Afhankelijk van de watercondities zwemmen ze naar de bodem, waar ze zich vervolgens in de bodemmodder graven. Het is optimaal als de bodemmodder op zijn minst gedeeltelijk bedekt is met plantenwortels of algen. In het wild biedt dit hen extra privacy tegen hun roofdieren.
Ze kiezen voor de bodem van het water of in ieder geval voor een bepaalde waterdiepte, omdat ze hier beschermd tegen temperaturen onder het vriespunt kunnen overwinteren. Bij temperaturen rond het vriespunt of kouder bevriest het wateroppervlak op een diepte van enkele centimeters. Het water in het gebied rond de bodem heeft meestal nog steeds een watertemperatuur in het plusbereik, zelfs als de buitentemperatuur hoog onder nul ligt. Het is daarom essentieel dat kikkers op de juiste diepte overwinteren om doodvriezen te voorkomen. Ondiepe vijvers met lage waterstanden zijn daarom niet de optimale winterverblijven.
Tip:
Als er vijvers op uw terrein zijn, is het raadzaam om deze met gaas ontoegankelijk te maken voor kikkers. De kansen om te overleven bij temperaturen onder het vriespunt zijn erg laag voor kikkers.
Kikkerademhaling
Een bijzonder natuurverschijnsel doet zich voor bij de manier waarop kikkers ademen in de winter. Terwijl ze bij normale temperaturen en lichamelijke activiteit door hun huid en longen ademen, slagen ze erin tijdens de winterslaap door hun huid te ademen. Dit betekent dat kikkers van de lente tot de herfst een bepaalde tijd in het water kunnen duiken, maar weer boven moeten komen om via hun longen zuurstof op te nemen. In de winter, wanneer de stofwisseling en het bewegingsvermogen tot nul zijn gedaald, is de zuurstofopname via de longen echter niet langer nodig, omdat het zuurstofverbruik tijdens de winterslaap slechts minimaal is. Het zuurstofverlies via de longen levert voor hen geen problemen op en ze kunnen zelfs maanden onder water blijven zonder ook maar één keer boven water te hoeven komen.
Tuinvijver overwinteren
De conventionele tuinvijver is ook geschikt als waterlichaam voor het overwinteren van sommige soorten kikkers. Voorwaarde is dat er voldoende zuurstofgeh alte in het vijverwater zit. Dit is niet langer het geval wanneer de vijveroppervlakken volledig bevriezen. Zonder “hulpmiddelen” kan er geen luchtuitwisseling meer plaatsvinden en kan onder bepaalde omstandigheden zelfs de zuurstof in het water levensbedreigend worden opgebruikt, bijvoorbeeld door slib.
Hulpmiddelen zijn bijvoorbeeld:
- Continu lopende filter of zuurstofpomp
- Rietgrassen gebruikt in de vijver, waardoor luchtuitwisseling kan plaatsvinden
- Als alternatief hebben rietbundels hetzelfde effect als geplaatste planten
- Zuurstofproducerende onderwaterplanten, zoals hoornblad
Daarnaast kun je enkele voorbereidingen treffen om de kwaliteit van het leven onder water te verbeteren en kikkersterfte te voorkomen:
- Slib verwijderen
- Verwijder in het najaar dode plantendelen, bladeren en dergelijke uit de vijver
- Schimmel verwijderen uit de wortels van waterplanten
Bovendien moet u verstoringen zoals schaatsen op bevroren vijvers en het breken of breken van de ijslaag vermijden om zuurstof uit te wisselen. Dit leidt tot stress bij de kikkers in winterslaap en ze kunnen er kortstondig uit ‘ontwaken’. Dit kost hen op hun beurt onnodige zuurstof, die onder water mogelijk niet beschikbaar is. Kikkerdood is vaak het gevolg.
Een tuinvijver moet trouwens op het diepste punt minstens 50 centimeter, of beter 80 centimeter, meten, want hoe lager een tuinvijver, hoe kouder het water in het basisgebied wordt.
Gevaren
De hoppers dwalen in de herfst in grote aantallen rond op zoek naar een plek om te overwinteren. De deskundige spreekt hier ook van een paddenmigratie. Je ziet ze vaak terwijl ze wegen oversteken, vooral in deze tijd. Jaarlijks sterven hier duizenden kikkers en padden, dus bieden dierenrechtenactivisten zich vrijwillig aan om de dieren te beschermen tegen overreden worden. Ook u kunt uw steentje bijdragen door goed op te letten en speciale aandacht te besteden aan mogelijke overvallers langs de weg en op de weg in het najaar en deze zo mogelijk zoveel mogelijk te vermijden.
Als uw perceel aan een drukke straat ligt, kunt u met speciale hekken voorkomen dat de hoppers elkaar oversteken. Als er enkele exemplaren in worden gevangen, draag ze dan over de weg of plaats ze direct in een bos of in de buurt van een beek, vijver of rivier.
Het is niet ongebruikelijk dat deze amfibiesoort zich verstopt onder putdeksels of in kelderschachten. Het binnenkomen is voor hen meestal niet het probleem, maar het uitstappen in het voorjaar is eerder een probleem. Maak daarom uiterlijk half september alle lucht-, lichtschachten en waterleidingsystemen op uw perceel ontoegankelijk voor kikkers en padden. Om dit te doen, kunt u een fijnmazige draad of gaas over de openingen bevestigen. Als een dier zich hier al heeft gevestigd, gebruik dan voorzichtig en liefst rustig een uitstaphulpmiddel. Dit kan bijvoorbeeld een houten plank zijn die diagonaal naar de uitgang leidt.
Conclusie
Kikkers en padden overwinteren doordat hun lichaam zich aanpast aan de koude temperaturen en de koude wintermaanden bewegingloos in winterslaap op het land of onder water doorbrengt. Hoewel ze altijd beschermende plaatsen kiezen en zelfs tijdens de winterslaap geen voedsel nodig hebben, neemt het aantal kikkers dat sterft nog steeds toe. Gebrek aan rust, toenemend verkeer op de weg, roekeloosheid van automobilisten en verkeerd handelen van mensen dragen hier voor een groot deel aan bij. Met slechts een kleine inspanning kunt u uw vijver of andere tuinen winterbestendig maken voor kikkers en voorkomen dat sommige van deze springende dieren worden overreden.
